Uzmanlar kirlilik, ısınma ve istilacı çeşitlerin artışı üzere faktörlerin Marmara Denizi ekosistemini tehdit ettiği, başta çok avlanma olmak üzere insan kaynaklı baskıların denizi kırılgan hale getirdiği ikazında bulundu.
AA’nın Marmara Denizi’ni tehdit eden risk faktörlerini incelediği ve 3 haberden oluşan haber evrakının bu son kısmında, çok ve denetimsiz avlanma başta olmak üzere deniz üzerindeki baskı ögelerinin balık stoklarına ve deniz canlılarına tesirleri ele alındı.
Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Deniz Bilimleri Enstitüsü bilgilerine nazaran, Marmara Denizi’nin sıcaklık kıymetlerinde, nizamlı ölçümlerin yapıldığı 1984’ten bu yana 2 derecelik artış yaşandı. Isınan deniz suyu, istilacı yabancı cinsler için ömür ortamı sağlarken sıcaklığın yanı sıra yıllar içinde bölgede yaşanan nüfus artışı da Marmara Denizi ekosistemi ve deniz canlıları açısından baskı ögelerinden birini oluşturuyor.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Türkiye “Denizel İstilacı Yabancı Çeşitlerle Çaba Projesi” kapsamında yapılan araştırma Marmara Denizi’nde 124 yabancı tıbbın bulunduğunu gösterdi.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Su Eserleri istatistiklerine nazaran, avcılık yoluyla balık üretiminde son 10 yılın en verimli devri, elde edilen 514 bin 755 tonluk balık ölçüsüyle 2011’de yaşanırken, 2021’de bu sayı 328 bin 165 tona kadar düştü.
Marmara Denizi’ndeki baskı ögelerinin, deniz canlılarına tesiri hakkında AA muhabirinin sorularını yanıtlayan İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nazlı Demirel, Marmara Denizi’nin, Çanakkale ve İstanbul boğazları ile birlikte Türk Boğazlar Sistemi’ni oluşturan değerli bir ekolojik su yolu olduğunu söyledi.
Marmara Denizi’nde balıkçılığın 1970’li yıllardan sonra ehemmiyet kazanmaya başladığına ve büyük pelajik balık stokları olan orkinos, kılıç, kofana, torik üzere balıklar üzerinde bir av baskısı oluştuğuna değinen Demirel, 1990’lı yıllarda denetimsiz çok avcılığın, iklim değişikliğine bağlı deniz suyu sıcaklığının ve kirlilikteki artışın yapılan çalışmalarla ortaya konduğunu, kaybolan ve avcılığı yüzde 80’den fazla düşen balık ve omurgasız cinslerinin de bu periyotta ağırlaştığını belirtti.
“Biyoçeşitlilik açısından durum kritik seviyede”
Demirel “Kaybolan tipler ortasında bulunan büyük pelajik avcı cinsler, ekosistemin istikrarının giderek bozulduğunun bir göstergesidir. Bu geçiş devri boyunca avcı çeşitlerin ortamdan çekilmesi, küçük pelajik balıkların ve bentik (deniz tabanında yaşayan) cinslerden derin su pembe karidesinin stoklarında artışa neden oldu.” dedi.
İklim değişikliğinin deniz suyu sıcaklıkları üzerindeki tesirinin 2010’lardan itibaren önemli halde belirginleştiğine vurgu yapan Demirel, Marmara Denizi için su kalitesi uygunlaştırma çalışmalarının sonuç verdiğini fakat bozulan besin ağı istikrarı, değişen çeşit kompozisyonu ve devam eden çok avlanma nedeniyle, canlı kaynağı ve biyoçeşitlilik açısından durumun kritik düzeylere geldiğini söz etti.
Demirel, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Denizin ekosisteminin güç kapasitesi son 30 yılda değerli ölçüde azaldı ve ekosistem, insan kaynaklı baskılara karşı daima olarak kırılgan hale geldi. Marmara Denizi’nde günümüzde ticari ehemmiyete sahip 48 balık ve 16 kabuklu olmak üzere toplam 64 tıbbın avcılığı yapılıyor. Avcılığı yapılan tıp sayısı da yıllar içinde azaldı. Son yıllarda, Marmara Denizi’nde toplam balıkçılığın yüzde 90’ını hamsi, istavritler, sardalya, palamut, lüfer, mezgit, tekir, kefal ve derin su pembe karidesinden oluşan 11 cins oluşturuyor. Bu çeşitler için yapılan stok kıymetlendirme tahlili sonuçlarına nazaran, mevcut balıkçılık baskısı, sürdürülebilir balıkçılığın devam etmesini sağlayacak kıymetten çok daha yüksek. Biyokütle bedelleri birçok stok için kritik derecede düşük, sırf karides biyokütle açısından yeterli durumda lakin üzerindeki balıkçılık baskısı yüksek.”
Sardalya hariç tüm stoklar üzerinde yüksek avcılık baskısı tespit edildiğini, bilhassa palamut, hamsi, sarıkuyruk istavrit balığı üzerindeki av baskısının çok yüksek olduğuna işaret eden Demirel, “Berlam ve palamut stoklarının kritik biyokütle seviyesinde; tekir, mezgit ve lüfer stoklarının ise tekrar eski haline gelmesi mümkün olmayacak biçimde çökme tehlikesinde olduğu ortaya kondu.” diye konuştu.
“En az 2-3 yerde deniz muhafaza alanı oluşturulması lazım”
İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Deniz ve İçsu Kaynakları İdaresi Kısmı Deniz Biyolojisi Ana Bilim Kolu Lideri Prof. Dr. Bayram Öztürk, Marmara Denizi’nde biyoçeşitliliğin balıkçılık düzenlemeleriyle korunabileceğini, her yıl farklı bir uygulama yerine bölgesel, mahallî kotalar konularak bunların denetlenmesi ve balıkçılara takviye olunması gerektiğini söyledi.
“Marmara Denizi yaşarsa, Akdeniz, Ege ve Karadeniz de yaşar.” tespitinde bulunan Öztürk, deniz müdafaa alanlarının ehemmiyetinden bahsederek, şu değerlendirmeleri yaptı:
“Marmara Denizi’nde en az 2-3 yerde deniz muhafaza alanı oluşturulması lazım. Özel Etraf Müdafaa Alanı ilan edilmesi hoş lakin yetmez zira palejik canlı cinslerinin atlama taşları Marmara Adası, Ekinlik Adası ve Avşa Adası’dır. Prens Adaları ise bu biyolojik koridorun başlangıcı olan yerdir. Marmara Denizi, İstanbul ve Çanakkale Boğazları kanalıyla bir biyolojik koridor vazifesi görür. Özel bir ekosistemi olduğu için, bu denizin çok uygun denetlenmesi, korunması ve kuralların güzel konulması gerekir.”
“İstilacı çeşitlerin nüfuslarını denetim edecek balık kalmadı”
Marmara Denizi’ndeki biyoçeşitliliği tehdit eden ögelerden olan yabancı istilacı tiplerin ekosisteme tesirlerinin vakitle görüleceğini vurgulayan Öztürk, “Ekosistemde yabancı istilacı tiplere karşı duracak olan kılıç balığı, büyük karagöz, sargoz, orkinos üzere büyük ve dişli balıkları da avladığımız için istilacı tiplerin nüfuslarını denetim edecek balık kalmadı. Onun için daha çok yabancı istilacı çeşidin gelmesi mümkün. İklim değişikliği nedeniyle deniz suyu sıcaklıklarının ve tuzluluğun artışı bu tipler için avantaj.” diye konuştu.
Öztürk, şunları kaydetti:
“Marmara Denizi’ni korumak için herkesin aksiyon birliğine, inanmışlığına gereksinimimiz var, daima birlikte Marmara Denizi’ni konuşmamız lazım. Yalnızca bilim insanlarının, akademisyenlerin, siyasetçilerin problemi değil, ulusal bir sıkıntı olması lazım zira Marmara Denizi bizim yatak odamız. Kuzeyi, güneyi, doğusu ve batısıyla, her tarafıyla bizim olan denizimiz.”
